Poznaj swoją kamerę

Chcesz kręcić zapierające dech w piersiach ujęcia? Widzisz czasem ciekawą sytuację, ale ustawienie kamery zajmuje Ci zbyt dużo czasu? Profesjonalni operatorzy doskonale znają swój sprzęt i wiedzą jak właściwie go wykorzystać. W poniższym artykule postaramy się nieco przybliżyć najważniejsze funkcje kamery tak, abyś wiedział co i jak ustawić, by uzyskać żądany efekt podczas kręcenia.

Skupimy się na kamerach pozwalających na ręczną regulację takich parametrów, jak ogniskowa obiektywu, ostrość, balans bieli, przysłona oraz otwarcie migawki.

Kamery profesjonalne mają możliwość wymiany obiektywów, co znacznie poszerza możliwości operatora. Obiektywy dzielimy na stałoogniskowe i zmiennoogniskowe. Te pierwsze posiadają stałą wartość ogniskowej (którą mierzymy w milimetrach) określającej kąt widzenia szkieł.

Stałki oferują z reguły obraz ostrzejszy, aniżeli obiektywy zmiennogoniskowe. Niestety, większość z dostępnych dla wideoamatorów kamer ma obiektywy zmiennoogniskowe (zdarzają się wyjątki, jak np. kamera Sony NEX VG-10, która pozwala na wymianę obiektywów) – tego typu rozwiązanie przydatne jest podczas kręcenia zdjęć reportażowych, gdy nie ma czasu na wymianę obiektywów.

Obiektywy zmiennogniskowe zapewniają dużą swobodę przy kadrowaniu – pozwalają na powiększenie głównego tematu ujęcia. Trzeba jednak pamiętać, że podczas zmiany ogniskowej, oprócz powiększenia, może zajść kilka innych zjawisk.

Gdy zmniejszamy ogniskową (a więc podczas pomniejszania obrazu, co w efekcie zwiększa kąt widzenia obiektywu) obiekty znajdujące się bliżej obiektywu są powiększane bardziej, niż obiekty znajdujące się dalej. Teleobiektywy z kolei powiększają wszystkie obiekty w scenie jednakowo, niezależnie od odległości od operatora.

Gdy zwiększamy ogniskową (powiększamy obraz), kąt widzenia obiektywu zmniejsza się. W przypadku ludzkiego oka kąt widzenia wynosi około 50-55 stopni – jest to tzw. “normalna” wartość.

Jednym słowem – w miarę zwiększania ogniskowej, zmniejsza się głębia ujęcia.

Obiektywy zmiennoogniskowe pozwalają także na zmianę ogniskowej w trakcie kręcenia. Niestety, układy mechaniczne w amatorskich kamerach wideo są często niedokładne i zmiana ogniskowej często odbywa się z różną prędkością. W praktyce powinniśmy wolno rozpoczynać zmianę ogniskowej, potem przyspieszyć do wymaganej prędkości a następnie powoli zwalniać.

Przysłona to część obiektywu regulująca wielkość otworu na drodze strumienia światła skupiającego się na przetworniku CMOS lub CCD. Zwykle ma postać nachodzących na siebie metalowych listków. Stopnie otwarcia przysłony podawane są w postaci tzw. liczb przysłony (f-stops) i w przypadku profesjonalnych kamer – zaznaczane na obiektywie. Obecnie przyjęło się oznaczać na obiektywach liczbę przysłony wartościami, odpowiadającymi przybliżeniom kolejnych potęg.

Tańsze kamery nie posiadają oznaczeń na obiektywie, nie pozwalają także na dobieranie przysłony ręcznie poprzez operowanie obiektywem. Często przysłoną można sterować z poziomu elektronicznego menu kamery. W najbardziej amatorskich rozwiązaniach manualne sterowanie przysłoną jest wręcz niemożliwe (odbywa się automatycznie).

Nie powinniśmy zdawać się na automatyczny dobór przysłony, bo choć w niektórych sytuacjach może on działać całkiem sensownie, w bardziej skomplikowanych scenach raczej utrudnia otrzymanie dobrego ujęcia (np. gdy główny temat ujęcia znajduje się w cieniu, tło zaś jest silnie nasłonecznione, wtedy przysłona dostosuje się do jasnego tła, przyciemniając obiekt, który ma zostać wyeksponowany).

Otwarcie przysłony ma również wpływ na głębię ostrości obrazu, co w wielu przypadkach ułatwia oddzielić filmowany obiekt od tła. Głębia ostrości określa zakres odległości, w którym obiekty obserwowane przez urządzenie optyczne sprawiają wrażenie ostrych. W praktyce przyjmuje się, że zasięg jej za płaszczyzną ostrości jest w przybliżeniu dwa razy większy niż przed nią. Czyli cała głębia ostrości jest podzielona na dwie części: 1/3 przed płaszczyzna ostrości i 2/3 za tą płaszczyzną.

Otwierając przysłonę wpuszczane jest więcej światła, co pozwala na skrócenie czasu otwarcia migawki. To z kolei ułatwia kręcenie szybkich scen, gdzie można dokładniej odwzorować ruch. Kręcąc ujęcia przy otwartej przysłonie i dłuższych czasach otwarcia migawki uzyskamy prześwietlony materiał. Aby tego uniknąć, należy użyć neutralnych filtrów ND.

Przed ustawieniem ostrości w kamerze trzeba ustawić ostrość w samym jej wizjerze (chyba że korzysta się z zewnętrznego ekranu LCD).

Wszystkie kamery pozwalają na automatyczne ustawianie ostrości. Aby uzyskać ciekawsze efekty, należy mechanizm ten wyłączyć i samemu pobawić się ostrością. Wyznaczenie ostrości najlepiej wykonywać podczas maksymalnego zbliżenia.

Pewna grupa kamer (raczej te droższe) wyposażona jest w odpowiednie mechanizmy ułatwiające ustawianie ostrości. Jednym z nich jest peaking – funkcja, która obrysowuje kontur ustawionego ostro obiektu.

Jeśli masz kłopot z ręcznym ustawieniem ostrości, zmniejsz otwór przysłony (czyli ustaw wyższą jej liczbę), co zwiększy głębię ostrości, a w rezultacie poszerzy margines błędu przy ustawianiu.

Cyfrowe materiały wideo są zazwyczaj bardzo ostre, co różni je od filmu kinowego, który posiada mniejszą głębię ostrości. Aby uzyskać bardziej “filmowe” efekty podczas kręcenia materiału, należ kontrolować oświetlenie i parametry ekspozycji tak, aby uzyskać małą głębię ostrości. Nie jest to łatwe, zwłaszcza dla wideoamatora.

Różne typy źródeł światła emitują swiatło o różnym kolorze (mówimy wtedy o temperaturze barw). Nasze oczy bardzo łatwo “dopasowują” się do różnych warunków oświetleniowych – niestety, kamery nie są aż tak doskonałe.

Zanim zaczniemy kręcić, należy “poinformować” kamerę, w jakim świetle będziemy pracować. Kamery posiadają automatyczną regulację bieli, jednak wykorzystanie takiej metody nie zawsze jest skuteczne. Zmiana otoczenia (a więc rodzaju oświetlenia) bardzo często powoduje przestrojenie parametrów kamery, wywołując nieoczekiwane przebarwienia obrazu.

Kamkordery wyposażono także w predefiniowane wzorce balansu bieli dla różnych źródeł światła (światło dzienne, świetlówka, żarówka, itp). Te ustawienia dają lepsze rezultaty, niż pełna automatyka, najlepiej jednak wziąć sprawę w swoje ręce i dostroić punkt bieli własnoręcznie.

Jest ona niezbędna w przypadku kręcenia ujęć w mieszanym oświetleniu. Aby poprawnie ustawić punkt bieli należy ustawić obiektyw kamery na białą płaszczyznę, która odbija 90% padającego światła (trzeba upewnić się, że płaszczyzna jest oświetlona dominującym na scenie źródłem światła), a następnie włączyć tryb ręcznej regulacji punktu bieli.

Pamiętaj, że przy każdej zmianie oświetlenia należy ponownie wyregulować punkt bieli.

Większość obiektywów kamer pozwala dokręcać dodatkowe filtry pomagające kontrolować kolorystykę i kompozycję ujęcia.

Spełniają rolę ochronną obiektywu, dodatkowo zatrzymując promieniowanie ultrafioletowe redukują zamglenie ujęcia.

Pogłębiają nasycenie obrazu, są niezbędne przy filmowaniu w plenerze. Obracanie filtra wywołuje różne efekty, np. zmniejszanie lub zwiększanie nasycenia obrazu, czy też eliminowanie odbić. Filtry polaryzacyjne doskonale nadają się do kręcenia ciekawych ujęć zachmurzonego nieba.

Zastosowanie filtru polaryzacyjnego kołowego i filtru ND. Copyright Mathias Krumbholz (c) Wikimedia Commons.

Kontrolują ilość światła wpadającego przez układ optyczny na przetwornik. Jeśli filmujesz przy jasnym świetle (w normalnych warunkach przysłona się domyka), ale chcesz uzyskać małą głębię ostrości (czyli przysłona musi się otworzyć), powinieneś użyć filtra ND, który ograniczy ilość światła padającego na matrycę.

Niektóre z kamer są już wyposażone we wbudowane filtry neutralne.

Demonstracja działania filtra neutralnego. Copyright Robert Emperley (c) Wikimedia Commons.

Filtry rozpraszające mogą przydać się, gdy chcesz nadać Twojemu materiałowi bardziej “filmowy” charakter. Radzimy nie stosować tego typu rozwiązań, gdyż nagrany w ten sposób materiał źródłowy nie da się potem “wyostrzyć”. Filmowy wygląd można nadać materiałowi później, w procesie postprodukcji.

Najlepszym sposobem poznania możliwości swojej kamery jest eksperymentowanie. Sprawdź więc jej działanie w różnych warunkach oświetleniowych, poeksperymentuj z różnymi ustawami przysłony, czasu, itp. Naucz się przełączać pewne funkcje bez odrywania oka od wizjera – ta czynność z pewnością Ci się przyda na planie filmowym.